EKOSYSTEMY WODNE

I. Ekosystemy wodne

Kraina Jezior

Na obszarze Wielkopolskiego Parku Narodowego znajduje się 11 jezior, które stanowią ok. 5% jego powierzchni.   Jeziora położone są w czterech rynnach polodowcowych: Tomickiej, Witobelsko-Dymaczewskiej, Górecko-Budzyńskiej i Rosnowsko-Jarosławieckiej.

Jeziora Rynny Tomickiej

Jezioro Trzcielińskie – płytki, intensywnie zarastający i  zanikający zbiornik wodny na terenie Obszaru Ochrony Ścisłej „Trzcielińskie Bagno”, który zatraca cechy jeziora. Większa jego część porośnięta jest roślinnością szuwarową, a powierzchnia lustra wody jest zmienna. Zbiornik położony jest przy przepływającej obok rz. Samicy Stęszewskiej, która prowadzi wody z położonego wyżej (poza WPN) Jez. Tomickiego. Przy wyższych stanach rzeczka łączy się z bagnem, jednak bezpośrednie źródła zasilania w wodę stanowi niewielki, efemeryczny bezimienny ciek oraz wysięki wpływające w północno-wschodniej części bagien. Powierzchnia lustra wody jest zmienna i wynosi średnio ok. 2-3 ha. Zbiornik wraz otaczającym go obszarem stanowi atrakcyjne miejsce bytowania i rozrodu dla wielu gatunków zwierząt, szczególnie ptactwa wodnego. Można tu obserwować (np. ze znajdującej się w pobliżu wieży obserwacyjnej) różne gatunki kaczek (np. płaskonosy, cyraneczki, krakwy), żurawie, czaple siwe i białe, błotniaki stawowe oraz zimorodki, wąsatki, wodniki i podróżniczki. Ichtiofauna jest reprezentowana głównie przez: wzdręgę, płoć, lina, karasia i szczupaka.

Jeziora Rynny  Witobelsko-Dymaczewskiej

Jezioro Wielkowiejskie – płytkie i silnie zarastające jezioro zlokalizowane w ok. miejscowości Wielkawieś (k. Steszewa). Jego wody uchodzą do Samicy Stęszewskiej. Występująca tu roślinność wodna reprezentowana jest głównie przez wywłócznika okółkowego, pływacza zwyczajnego i rogatka sztywnego. Spotyka się tu także obficie ramienice, tworzące podwodne łąki. Na jeziorze znajduje się największe w Parku stanowisko grzybieni białych, które pokrywają ok. 20% pow. zbiornika. Bogata roślinność ogranicza w wodzie poziom biogenów, co sprawia, że pomimo niekorzystnego położenia w zlewni (sąsiedztwo gospodarstw rolnych i pól uprawnych), woda jest przejrzysta. Jednak sukcesja roślinności powoduje szybkie zmniejszanie się lustra wody. Ichtiofauna reprezentowana jest głównie przez wzdręgę, płoć, lina, karasia, okonia i szczupaka.

Dane morfologiczne wg badań IMGW w Poznaniu z listopada 2010 r.

– pow. lustra wody – 15,39 ha
– głębokość maksymalna – 4,47 m
– głębokość średnia – 1,65 m
– długość maksymalna – 1111,4 m
– szerokość maksymalna – 199,82 m
– objętość – 260308,54 m³
– długość linii brzegowej – 2566 m
– współczynnik rozwinięcia linii brzegowej – 1,84
Typ genetyczny – jezioro rynnowe, przepływowe
Typ troficzny – mezotroficzny/eutroficzny

Jezioro Witobelskie – zbiornik rozciąga się pomiędzy wsiami – Witobel i Łódź, a jego zachodni brzeg stanowi granicę WPN. Przez jezioro przepływa rz. Samica Stęszewska, za pośrednictwem której zbiornik łączy się – wyżej, z położonym poza WPN Jez. Tomickim, a niżej z Jez. Łódzko-Dymaczewskim. Jezioro podlega silnemu, negatywnemu wpływowi zlewni m.in. poprzez spływy nawozów z pól uprawnych oraz zanieczyszczenia wnoszone przez rzekę spoza Parku. Roślinność wodna jest uboga. Brzeg jeziora niemal w całości porośnięty jest trzciną pospolitą i pałką wąskolistną. Roślinność podwodna reprezentowana głównie przez rogatka sztywnego. W płytkich miejscach występują niewielkie płaty grążela żółtego. Ichtiofauna jeziora reprezentowana jest głównie przez takie gatunki, jak m.in.: leszcz, płoć, krąp, sandacz, okoń, szczupak i sum. Zbiornik stanowi atrakcyjne siedlisko dla ptactwa wodnego. Spotyka się tu takie gatunki jak m.in.: kormoran czarny, kaczka krzyżówka, łyska, perkoz dwuczuby, czapla siwa, łabędź niemy, błotniak stawowy, bąk i bączek, gęgawa, czapla biała, tracz nurogęś,  gągoł, rybitwy czarna i białoskrzydła. Na przelotach zatrzymują się tu bardzo duże stada gęsi gęgaw, białoczelnych i tundrowych.

Dane morfologiczne wg badań IMGW w Poznaniu z listopada 2010 r.

– pow. lustra wody – 97,47 ha
– głębokość maksymalna – 5,32 m
– głębokość średnia – 3,51 m
– długość maksymalna – 2250,6 m
– szerokość maksymalna – 541,87 m
– objętość – 3550576,92 m³
– długość linii brzegowej – 5178 m
– współczynnik rozwinięcia linii brzegowej – 1,48
Typ genetyczny – jezioro rynnowe, przepływowe
Typ troficzny – eutroficzny

Jezioro Łódzko-Dymaczewskie – największe pod względem areału jezioro WPN rozciągające się pomiędzy miejscowościami Łódź i Stare Dymaczewo.  Jego zachodni brzeg stanowi jednocześnie granicę Parku. Zbiornik podlega silnym, negatywnym wpływom zlewni. Uchodzi do niego rz. Trzebawka (Kanał Trzebawski ) i przepływa rz. Samica Stęszewska, która za pośrednictwem Kanału Mosińkiego łączy jezioro z rz. Wartą. Wschodni brzeg jeziora ciągnie się wzdłuż malowniczych pagórków morenowych. Można się tu natknąć na liczne ślady działalności bobrów. Roślinność wodna jest stosunkowo uboga. Brzegi jeziora porośnięte są częściowo trzciną pospolitą i pałką wąskolistną, zwłaszcza w ujściach cieków. Miejscami występują niewielkie płaty grążela żółtego. W ichtiofaunie jeziora dominują ryby karpiowate, takie jak leszcz, krąp i płoć. Z drapieżników stosunkowo licznie występują: sandacz, szczupak, węgorz, okoń  oraz sum. Oprócz tego spotykane bywają gatunki typowo rzeczne, jak: jaź, kleń, boleń i rozpiór. Stosunkowo bogata jest awifauna wodna. Stale spotyka się tu takie gatunki jak: kormoran czarny, kaczka krzyżówka, łyska, perkoz dwuczuby, czapla siwa, błotniak stawowy oraz bąk i bączek. Na przelotach oraz zimowiskach notuje się dodatkowo czaplę białą, gęś tundrowa, białoczelną i gęgawę, tracza nurogęś i gągoła.

Dane morfologiczne wg badań IMGW w Poznaniu z listopada 2010 r.

– pow. lustra wody – 127,02 ha
– głębokość maksymalna – 12,69 m
– głębokość średnia – 5,67 m
– długość maksymalna – 3816,04 m
– szerokość maksymalna – 474,1 m
– objętość – 7473043,41 m³
– długość linii brzegowej – 9263 m
– współczynnik rozwinięcia linii brzegowej – 2,32
Typ genetyczny – jezioro rynnowe, przepływowe
Typ troficzny – eutroficzny

Jeziora Rynny Górecko-Budzyńskiej

Jezioro Góreckie – najgłębsze i największe pod względem pojemności jezioro WPN, w części objęte ochroną ścisłą. Nad jego brzegiem położona jest siedziba Parku. Jest to zbiornik bezodpływowy. Ze względu na krótki litoral i dużą głębokość roślinność wodna jest stosunkowo uboga. W płytszych miejscach występują płaty wywłócznika kłosowego, rdestnicy przeszytej i rogatka sztywnego. Miejscami notuje się pojedyncze skupiska jezierzy morskiej. Na północnym, najpłytszym krańcu jeziora, występuje niewielkie stanowisko grzybieni białych. Jako jedyne ze znajdujących się w WPN jezior posiada wyspy – „Zamkową” i „Kopczysko”. Przy siedzibie Parku oraz po przeciwnej stronie zbiornika znajdują się punkty widokowe, z których można podziwiać krajobraz jeziora i wyspę Zamkową (z ruinami zameczku Klaudyny Potockiej). Wyspę tą upodobały sobie kormorany, które licznie tu bytują przez większą część roku. Z innych gatunków ptaków obserwuje się m.in.: czaple siwe i białe, kaczki krzyżówki, rybitwy rzeczne i sieweczki rzeczne. W okresie jesiennym, na przelotach, na jeziorze bywają notowane w dużej liczebności gęsi (głównie gęś gęgawy, tundrowe i białoczelne). W ichtiofaunie dominują takie gatunki, jak: leszcz, płoć, lin, okoń, szczupak, sum.

Dane morfologiczne wg badań IMGW w Poznaniu z listopada 2010 r.

– pow. lustra wody wraz z wyspami – 101,95 ha (bez wysp 99,85 ha)
– głębokość maksymalna – 16,84 m
– głębokość średnia – 8,89 m
– długość maksymalna – 3079,88 m
– szerokość maksymalna – 440,36 m
– objętość – 8872786,31 m³
– długość linii brzegowej – 8190 m
– współczynnik rozwinięcia linii brzegowej – 2,31 ha
– 2 wyspy – „Zamkowa” i „Kopczysko” o łącznej pow. 2,1 ha
Typ genetyczny – jezioro rynnowe
Typ troficzny – eutroficzny

Jezioro Kociołek – malowniczy, niewielki, bezodpływowy zbiornik śródleśny objęty w całości ochroną ścisłą. Ze względu na głębokość (w stosunku do niewielkiej powierzchni) i lokalizację jego wody nie mieszają się w pełni (tzw. meromiksja). Działalność bobrów doprowadziła w ostatnich latach do przewrócenia wielu drzew wzdłuż  brzegów jeziora, z których część  znajduje się w wodzie. Ichtiofauna jest stosunkowo uboga, reprezentowana m.in. przez: leszcza, krąpia, płoć, wzdręgę, lina, karasia, okonia i szczupaka.

Dane morfologiczne wg badań IMGW w Poznaniu z listopada 2010 r.

– pow. lustra wody – 4,15 ha
– głębokość maksymalna – 7,42 m
– głębokość średnia – 3,74 m
– długość maksymalna – 266,1 m
– szerokość maksymalna – 234,93 m
– objętość 156825,85 m³
– długość linii brzegowej – 784 m
– współczynnik rozwinięcia linii brzegowej – 1,09
Typ genetyczny – kociołek eworsyjny
Typ troficzny – eutroficzny

Jezioro Skrzynka – najmniejsze jezioro WPN zlokalizowane w sąsiedztwie leśniczówki Obrębu Ochronnego Górka.  Pod względem typu troficznego reprezentuje cechy jeziora dystroficznego z zachodzącymi procesami eutroficznymi. W całości objęte ochroną ścisłą. Interesująca jest roślinność porastająca pło torfowe wokół jeziora. Spotykana jest tu m.in. rosiczka. Ichtiofauna jest uboga i narażona na deficyty tlenu. Stwierdzano głównie karasia, lina i szczupaka.

Dane morfologiczne wg badań IMGW w Poznaniu z listopada 2010 r.
– pow. lustra wody – 1,68 ha
– głębokość maksymalna – 3,34 m
– głębokość średnia – 1,97 m
– długość maksymalna – 232,67 m
– szerokość maksymalna 83,9 m
– objętość 33524,12 m³
– długość linii brzegowej – 574,85 m
– współczynnik rozwinięcia linii brzegowej – 1,25
Typ troficzny – dystroficzny przechodzący w eutroficzny
Typ genetyczny – jezioro moreny czołowej

Jezioro Budzyńskie – zlokalizowane przy południowej granicy WPN i objęte ochroną ścisłą. Jezioro z silnie posuniętą eutrofizacją objawiającą się zarastaniem zbiornika przez roślinność wodną, co prowadzi do fragmentacji zbiornika na mniejsze akweny. Z roślin występują tu m.in. grzybienie białe, grążel żółty, rogatek sztywny, pływacz zwyczajny, osoka aloesowata i ramienice. W ichtiofaunie dominują leszcz, płoć, wzdręga i karaś, a z drapieżników szczupak.

Dane morfologiczne wg badań IMGW w Poznaniu z listopada 2010 r.
– pow. lustra wody – 13,53 ha
– głębokość maksymalna – 3,48 m
– głębokość średnia – 1,64 m
– długość maksymalna – 1223,15 m
– szerokość maksymalna 225,93 m
– objętość – 224676,61 m³
– długość linii brzegowej – 2895,60 m
– współczynnik rozwinięcia linii brzegowej – 3,16
Typ troficzny – eutroficzny
Typ genetyczny – jezioro rynnowe, przepływowe

Jeziora Rynny Rosnowsko-Jarosławieckiej

Jezioro Chomęcicko-Rosnowskie – zbiornik zlokalizowany w północno-wschodniej części WPN, stanowiący jednocześnie jego granice. Jest silnie wydłużone i składa się z kilku połączonych ze sobą basenów/akwenów, które bywają traktowane jako odrębne zbiorniki (Jez. Chomęcickie, Jez. Rosnowskie Duże i Rosnowskie Małe). Przewężenia porośnięte są roślinnością szuwarową, a w ich okolicy występują płaty grzybieni białych. Część jeziora (akwen – Jez. Rosnowskie Małe) znajduje się poza obszarem WPN. Ichtiofauna reprezentowana jest przez typowe dla jezior eutroficznych gatunki, takie jak: leszcz, płoć, karaś, lin, okoń, sandacz i szczupak.

Dane morfologiczne wg badań IMGW w Poznaniu z listopada 2010 r.

– pow. lustra wody – 41,17 ha w tym pow. w granicach WPN – 30,97 ha
– głębokość maksymalna – 11,24 m
– głębokość średnia – 4,22 m
– długość maksymalna – 3215,57 m
– szerokość maksymalna 203,12 m
– objętość – 1902790,73 m³
– długość linii brzegowej – 7193 m
– współczynnik rozwinięcia linii brzegowej – 3,16
Typ genetyczny – jezioro rynnowe, przepływowe
Typ troficzny – eutroficzny

Jezioro Małe – niewielki, silnie zarośnięty roślinnością szuwarową i zanurzoną, eutroficzny zbiornik poza zarządem WPN, położony powyżej Jez. Jarosławieckiego.

wielkość: 7,16 ha
głębokość maksymalna: 4,9 m
długość: 900 m
szerokość: 188 m
długość linii brzegowej: 2140 m
współczynnik rozwoju linii brzegowej: 1,92
typ genetyczny – rynnowe,
typ troficzny – eutroficzny

Jezioro Jarosławieckie – położone jest w centralnej części WPN, w kompleksie leśnym przy osadzie Jarosławiec. Choć jezioro zaliczone jest do typu eutroficznego to charakteryzuje się stosunkowo dobrą jakością wody, co zawdzięcza najprawdopodobniej swemu położeniu w zlewni leśnej. Występuje w nim stosunkowo bogata roślinność wodna, w tym ramienice. Ichtiofauna jest reprezentowana głównie przez płoć, leszcza, wzdręgę, lina, okonia i szczupaka.

Dane morfologiczne wg badań IMGW w Poznaniu z listopada 2010 r.
– pow. lustra wody – 12,70 ha
– głębokość maksymalna – 6,18 m
– głębokość średnia – 3,59 m
– długość maksymalna – 987,49 m
– szerokość maksymalna 157,77 m
– objętość 464431,33 m³
– długość linii brzegowej – 2327 m
– współczynnik rozwinięcia linii brzegowej – 1,84
Typ genetyczny – jezioro rynnowe
Typ troficzny – eutroficzny

II. Cieki

Przez obszar WPN przepływają 3 niewielkie rzeczki: Samica Stęszewska, Trzebawka i Wirynka. Wschodnie granice Parku sąsiadują z rz. Wartą.

Rzeka Samica Stęszewska – bierze początek  kilka kilometrów na północ od miejscowości Grzebienisko. Następnie przepływa przez Jezioro Niepruszewskie i Jezioro Tomickie. Komunikuje się z rozlewiskiem – „Trzcielińskie Bagna” wraz wchodzącym w jego skład zanikającym Jeziorem Trzcielińskim. Dalej przyjmuje wody z  Jeziora Wielkowiejskiego i po przepłynięciu przez miasto Stęszew wpływa do Jeziora Witobelskiego we wsi Witobel. Po opuszczeniu Jez. Witobelskiego płynie dalej przez Jez. Łódzko Dymaczewskie. Potem opuszcza tereny Parku, by za pośrednictwem Kanału Mosińskiego połączyć się Wartą. W swoim biegu zbiera wody z rozbudowanej sieci rowów melioracyjnych. W granicach WPN znajdują się następujące odcinki  rzeki:
– w km 16 + 830 do 17 + 040 tj. 210 mb biegu rzeki w okolicy Krąplewa,
– w km 8 + 200 do 8 + 800 tj. 600 mb biegu rzeki w okolicy wsi Łódź (pomiędzy Jez. Witobelskim a Łódzko – Dymaczewskim),
– odcinki rzeki przepływające przez jeziora Witobelskie i Łódzko – Dymaczewskie.

Rzeka Trzebawka (Kanał Trzebawski) –  ciek bierze początek na obszarach na północny – wschód od jez. Dębno i uchodzi do Jez. Łódzko-Dymaczewskiego (gdzie łączy się z Samicą Steszewską) i niemal w całości płynie w granicach WPN. Posiada połączenie z jez. Dębno i zbiera wodę z rozległej  sieci kanałów i rowów melioracyjnych. Za pośrednictwem tej sieci,  ma połączenia z najdalej wysuniętymi na południe obszarami Parku. Jednak połączenia te mogą mieć charakter tymczasowy ze względu na fakt, że w okresach letnich, przy niskich stanach wód, Trzebawka miejscami wysycha lub stagnuje.  Ciek posiadał kiedyś połączenie z Jez. Góreckim,  jednak od dłuższego czasu, wskutek obniżenia się poziomu wód połączenie to nie funkcjonuje.

Rzeka Wirynka (Wirenka) – bierze początek w okolicach Zakrzewa (gm. Dopiewo). Z około 19 km biegu tej rzeki tylko ostatnie kilkaset metrów znajduje się w granicach WPN, gdzie uchodzi do Warty. Jest to jednak najbardziej malowniczy fragment rzeczki, ponieważ płynie tu wartko naturalnym i malowniczym korytem. Działalność bobrów doprowadziła do powstania malowniczego rozlewiska, które jest siedliskiem wielu gatunków fauny i flory.

Oprócz naturalnych cieków, na terenie WPN znajduje się sieć rowów melioracyjnych w których stale lub okresowo znajduje się woda. Powiązane są one ze zbiornikami wodnymi oraz ciekami Parku i pełnią istotną rolę w bilansie wodnym WPN.

Pomimo, że cieki WPN są niewielkie, to mają istotne znaczenie dla przyrody, a w szczególności dla siedlisk i gatunków zależnych od wody. Spotykane są w nich wszystkie chronione gatunki ryb występujące w Parku (koza, piskorz, śliz, różanka) i stanowią środowisko życia, rozrodu i migracji dla wielu innych gatunków zwierząt, jak m.in.: wszystkie płazy, wiele gatunków owadów, ptaków i ssaków.

Rzeka Warta nie płynie przez WPN, a jedynie wzdłuż jego wschodnich granic, ale ma istotny wpływ na związane z nią obszary zalewowe i starorzecza zlokalizowane w obszarze zalewowym na terenie Parku.

III. Drobne sztuczne i naturalne zbiorniki wodne

Uzupełnieniem sieci hydrologicznej WPN są rozrzucone po Parku różnej wielkości zbiorniki wodne, jak naturalne zagłębienia terenu, starorzecza, torfice, glinianki, stawy  itp., w których stale lub okresowo występuje woda. Wiele z nich nosi interesujące nazwy związane m.in.: z ich pochodzeniem, funkcją, lokalizacją, historią obszaru.  Należą do nich m.in.: „Glinianki  Pożegowskie”, sztuczny staw we wsi Łódź (oba poza zarządem Parku), niewielkie zbiorniki wodne pomiędzy jez. Małym i Jarosławieckim (tzw. „Humusowy Duży” i „Humusowy Mały”), niewielkie zbiorniki po wydobyciu torfu i gliny („Torfianka Piskorzewska”, „Perkitny”, „Glinki”), naturalne „oczka wodne” (m.in. „Żabiak”, „Kwaśny Dół”, „Okrąglak”, „Pojniki”), czy naturalne torfowisko kotłowe – „Czarny Dół”. Pełnią one bardzo ważną rolę przyrodniczą i stanowią miejsce życia wielu rzadkich i zagrożonych gatunków fauny i flory.